Том 3, № 1 (2021)

Бұл мақала әлемдік мұнай-газ алаптарының жоғары тереңдікте қалыптасқан (6 км+) көмірсутегі беткейлерінде белсенді түрде жүргізіліп жатқан барлау және игеру жұмыстары туралы топтамалардың жалғасы болып табылады және, соның ішінде, Каспий маңы мегабассейндері жобаларының баламасы ретінде Еуразия Жобасы қарастырылған.

Мексика шығанағы өзінің игеру тарихының ұзақтығы себебінен үлкен қызығушылық тудырып отыр. Өйткені бұл аймақ ауқымды игерілген себептерден, осы уақыт ішінде жиналған мәліметтердің ауқымды көлемін талдауға мүмкіндік береді.

Мексика шығанағы үш елдің – АҚШ, Мексика және Кубаның терең теңіз, қайраң және жағалау бөліктерін қамтиды және әлемдегі ең маңызды мұнай-газ провинцияларының бірі болып табылады. Оның түзілімдерінің жалпылама қалыңдығы 14000 м (одан да жоғары) әр-түрлі тау-жыныстық кешендерімен қалыптасқан – орта юрадан бастап осы заманғы түзілімдерге дейін. Бұл аймақта көмірсутектерді барлау 100 жылдан шамасындай уақытқа жалғасып келеді. Осы уақыт ішінде өнімді коллекторларды сипаттау мен көмірсутектерді іздестіру мақсатында түрлі жаңа технологиялар жасақталып, сәтті қолданылды, мысалы, қысымы өте жоғары қойнауқаттарды болжау, циклостратиграфия және сейсмофациалық талдау, төменгі-омды өткізгіш қойнауқаттарды сипаттау және де жоғарғы тереңдіктегі кен-орындарын іздестіру әдістері пайдаланылған.

Шығанақта игерудегі барлық нысандар түрлерінің ішіндегі негізгі қызығушылық жоғары тереңдікте қалыптасқан қойнауқаттардың Каспий маңы мегаалқабының Юра дәуірі Норфлет тастопшасына (свита) байланысты болып табылады, және де, осыған байланысты зерттеулер мәтіні осы мақаланың негізгі бөлігінде баяндалған. Әрине, тікелей салыстыру туралы айтуға болмайды, дегенмен, атап айтқанда, кескін бөлігінің эолалық шығу тегі бұл нысанды айтарлықтай ерекшелендіреді. Дегенмен, авторлардың пікірінше, оны зерттеу, сондай-ақ оны игеру бойынша сәтті жобаның өз көз-алдымызда жүзеге асырылуын айқындау, Каспий теңізінің терең беткейлерінде болашақта жүргізілетін жұмыстарға арналған көптеген маңызды ақпарат бере алады.

Мақала екі бөлімнен тұрады. Біріншісі – Мексика шығанағы бассейнінің қалыптасуының геологиялық тарихы, терең жатқан Норфлет свитасының өнімді кешенінің ерекшеліктері. Екінші бөлімде, Норфлет өнімді кешенінің барлау тарихы, негізгі ашу жаңалықтарының сипаттамасы, сондай-ақ Мексика шығанағындағы (АҚШ және Мексика секторлары) Норфлет тастопшасындағы жаңа терең кен-орындарының ашылу болашағы туралы мәліметтер келтірілген. Ғаламдық «ойыншы» ретінде Шелл компаниясының күшімен, осы кешенді игеру тарихын талдау, басқа мұнай-газ алқаптарында, соның ішінде Каспий маңы бассейндерінде терең жатқан беткейлерді игеру сценарийлерінің негізгісі болмаса да, олардың бірі болып табылатыны анық. Қазіргі таңда , жаһандық алпауыт компаниялар (International Oil Companies) технологияларды пайдаланып, осы мәселені шешу үшін қажетті ресурстарын әбден жұмылдыра алады.

Мұнай кен орындарының түбегейлі сарқылуы мен мұнайдың нарықтағы тұрақсыз бағалары жағдайында, қабаттың мұнай бергіштігін арттыру үшін бағытталған әдістерді қолдану өндірісте аса ерекше орын алады, және де, оларды қолдану, мұнайды алудың бейілкі әдістерін пайдалана отырып, мұнай алу коэффициентінің жоғарылауына ықпал жасайды.

Мұнайды алу коэффициентін арттыруға мүмкіндік беретін технологиялардың бірі болып полимермен суландыру болып табылады. Осы әдістің басқа химиялық әдістермен салыстырғандағы артықшылығы – дизайннің қолданудағы кең беткейлігінде және оны қолдану барысында параметрлерінің өзгергіштігі болып табылады.

Бұл мақалада полимермен суландыру технологиясын жоғарғы өнімді Забұрын кен-орнында қолдану нәтижелері баяндалған. Полимермен суландыру технологиясын енгізуді әрі қарай жалғатыру стратегиясын анықтау мақсатында, дамудың оңтайлы болжамдық нұсқаларын анықтау үшін жасқталған гидродинамикалық модельді пайдаланып, есептеулер жүргізілді.

Қиын шығарылатын мұнайдың айтарлықтай қоры тұтқырлығы жоғары, ауыр майлар санатына жататыны белгілі. Тереңдігі таяз болғанымен, бұл қорларды жер бетіне шығару технологиялық қиындықтар туғызады. Мұнайды өндіру технологиясында қойнауқаттағы мұнайдың қасиеттері өнімділік коэффициентіне тікелей әсер етеді және олардың ерекше орны бар. Бұл мақалада Шығыс Молдабек кен-орны бор шоғырындағы тұтқырлығы жоғары мұнайдың қасиеттерін негіздеу жобасы қарастырылғаң.

Бұл жұмыстың өзектілігі кәсіпорындарда пайдаланылатын су көлемін қысқарту қажеттілігінен туындаған. Осыған байланысты бұл жұмыстың мақсаты мұнай-химия және мұнай өңдеу зауыттарының, атап айтқанда «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС («АМӨЗ» ЖШС) айналымдық сумен жабдықтау сапасын арттыру болып табылады. Бұл мақалада үрленетін суды кері осмос әдісімен тазарту туралы деректер берілген. Өнімділігі 600 л/сағ пилоттық кері осмостық қондырғы әзірленді. Өнімділігі 600 л/сағ болатын кері-осмос қондырғысы жасақталып, қоректік судың тазалығын нормативтік шамаға келтіру және де су тазалау технологиялық сызбасы жасақталды. Сонымен қатар, айналымдағы өнеркәсіптік сумен жабдықтауды жобалауға арналған техникалық тапсырма жасақталып, жабдықтау жүйелеріне байланысты тиісті ұсыныстар берілді.

Мақалада COVID-19 пандемиясы жағдайында жоғары оқу орындары дамуының негізгі үрдістері қарастырылған. Автор, өзгерген жағдайға байланысты, оқытудың жаңа философиясы мен өзге тәсілдері қажет екенін баса айтады. С. Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университетінің осы жағдайларға бейімделу тәжірибесі көрсетілген. Университет басшылығы қолданатын жобалық менеджмент іс жүзінде университетті басқаруда өзінің тиімділігін анықтау үшін сынақтан өтуде.