The theme of belonging to the Tatar people in the works of Bekir Choban-zade

Abstract

The works of the outstanding Crimean Tatar poet and scholar Bekir Choban-zade are increasingly attracting the attention of researchers. The poet paid great attention to the theme of “Tatarlyk” in his works – belonging to the Tatar people, this ethnonym is very often found in his poems, stories and articles. The authors of the report examined this topic and gave some examples from the literary heritage of Bekir Choban-zade. Of course, the creative heritage of Bekir Choban-zade shows that the rejection of one's ethnonym is a rejection of one`s history, such a step will lead to complete degradation and disappearance of the people.

Full Text

Тедкъикъатнынъ актуаллиги. Эр анги халкънынъ озь тарихы ве озь ады бар. Миллетнинъ ады онынъ тарихындан, узакъ кечмишинден келип чыкъа. Сонъки девирде базы адамлар ве атта айры неширлер халкъымызны озь адындан, кениш анъламда татарлыкътан вазгечмеге чагъыралар. Ич бир эсасы олмагъан бойле манасыз тешвикъатнынъ сонъу миллий фаджиагъа кетире биле.

Тедкъикъатнынъ макъсады: Буюк шаир ве алим Бекир Чобан-заденинъ иджадында татарлыкъ мевзусыны ачыкъламакъ.

Тедкъикъатнынъ вазифелери:

• шаирнинъ иджадында татарлыкъ мевзусы не къадар муим ер туткъаныны косьтермек;
• шаирнинъ миллетнинъ адына даир нокътаи-назарыны огренмек.

Миллетнинъ ады – миллетнинъ юзю, миллет кечмишининъ кузьгюсидир. Кечмишимизни огрениркен, эдебиятымызнынъ классиги – мешур шаир ве языджы, тильшынас-алим ве эдебиятшынас Бекир Чобан-заденинъ (1893–1937) иджадий мирасына кене ве кене мураджаат этемиз. Затен Номан Челебиджихан озь вакътында: «Буюклерини унуткъан миллет кучюлир» деп нафиле айтмагъандыр.

Бекир Чобан-заденинъ макъале ве шиирлеринини окъугъанда, муэллиф миллетимизнинъ адыны эксериетте «татар» ве «къырымтатар» оларакъ къалемге алгъаныны коремиз. Мисаль ичюн онынъ «Къавал сеслери» эльязма джыйынтыгъында язып къалдыргъан ишбу мешур сёзлерини кетирейик:

«Меним языларым ич бир шей косьтермесе де, къырылгъан, чайпалгъан, бельки бугунь-ярын олюп, ёкъ болуп кетеджек къырымтатарны, онынъ минлерини, дуйгъуларыны бек яхшы косьтере; бир кунь келип, тарих Къырымман огърашса, къырымтатар къырымтатарны къыдырса, меним языларым ортагъа чыкъар. Эгер булай болмаса да, зарары ёкъ. Къырымтатарнынъ бу къадар байрагъы, шаны, топрагъы гъайып болды; барсын, меним де бир къач юкъусыз геджем, думанлы, кедерли кунюм джойтылсын… Магъа бу сатырларны язгъандаки леззет, онъгъанлыкъ джетишир. Татар тили, ич кимсе айтмаса да, кене буюк, кене изгю… чюнки онда меним джигит халкъымнынъ бинълердже джыллыкъ къайгъылары, къайгъылы джигит сеси бар» [1] – деп яза Бекир Чобан-заде.

Шаир миллетнинъ ады меселесине кельгенде, озь фикрини энъ ачыкъ, энъ тесирли шекильде «Татар тюгюльмен!..» дегенлерге» шииринде ифаде эте. Шу шиирден бир парчаны кетирейик:

«Биз татар тюгюльмиз!» – дий бугунь дёнме,

Эльбетте, тюгюльсинъ, ай, байгъуш коле...

Сен бугунь ойталыкъ, ыргъатсынъ, чобан!

«Татарман!» – десенъ де, табылмаз инангъан...

Сенинъ бу инкярынъ къоркъудан келе...

«Мен татар тюгюльмен!» – Явропа куле...

Азгъана юрегинъ болса тек сенинъ,

Анъласанъ джигитлик не демек экенин...

Танысанъ Батыны, Дженгизни яхшы,

Акъар да козьлеринъ окюрли яшы.

«Татарман!» – дер эдинъ, кокрегинъ тюйип,

«Татарман!» – дер эдинъ озь тилинъ сюйип...

Бу шиир 1919 сенеси, яни тамам 105 йыл эвельси язылгъан эди. Эсер аля бугунь актуаль олып къала. Татарлыкъны инкяр этмек – йигитликни, эдждатларны инкяр этмек демектир.

Бекир Чобан-заде ичюн татарлыкъ Къырымнынъ сынъырларында битмей. Онынъ назарында бу гъает кениш бир анъламдыр:

Неваий пиримдир, кедайлар башы,

Татарджа джырлагъан бир татар джашы.

Токъайлар къардашым, бир багъча гули,

Менимки конъли, менимки тили...

Батырлыкъ баш керек, башымны сильктим,

Тиль, конъюль джавына къылыджым чектим:

Согъушкъа, достларым, хакъ татар тиличюн!

Согъушкъа, тувгъанлар, керчекчи эличюн!

– деп яза шаир «Согъушкъа, достларым, хакъ татар тиличюн!» адлы шииринде.

2012 сенеси Бекир Чобан-заде адына халкъара мукяфатнынъ лауреаты олгъан филология илимлери докторы, профессор Рамиз Аскер «Бекир Чобан-заденинъ бедиий эсерлери» адлы макъалесинде: «Биз Бекир Чобан-заденинъ азербайджан тилине уйгъунлаштырдыгъымыз 73 шииринде шаир «татар» сёзюни 99 кере, «юрт» сёзюни 56 кере, «Къырым» сёзюни 11 кере къуллангъаны ортагъа чыкъты» [2], – деп яза.

Эбет, шаир озь шиирлеринде «татар» сёзюни миллетнинъ ады, татарлыкъ дюньясынынъ айырылмаз бир парчасы оларакъ анъгъан олса, Къырым сёзюни анджакъ ярымаданы, территорияны козьде тутуракъ къуллана. Дейик, 1926 сенеси шаир Ленинградда булунып, о ерде «Балтыкъ ялысында» адлы шиирини яза. Бу шиирде шаир: «Узакътан корьдим къырымлы бир устудент/Гулер юзьмен эте эди гемиде субет», – деп яза. Бу ерде, табиий ки, «къырымлы» сёзю миллетнинъ адыны дегиль де, студентнинъ къайдан кельгенини косьтере.

Бекир Чобан-заде озюнинъ «Он дёрт джашымда» икяесинде: «Татарлыкъ къолай болса, татарларнынъ джашавы тек татарларнынъ котере биледжегиндай болмаса, бу къадар аз къалырмы эдик?..» [3], деп яза. Керчектен де, татарлыкънынъ такъдири къолай дегиль, асырлар девамында эзиет астында яшап, Къырымда бир къач миллиондан бир авуч къалдыкъ. Энди шу бир авучны биле базылар бильмеден я да биле-биле ёкъкъа чыкъармакъ, тарихтан сильмек, татарлыкътан вазгечирмек истейлер.

Сёзюмизни Бекир Чобан-заденинъ шу сёзлеринен екюнлемек истеймиз:

Миллетлер къошусы башланды коптен,

Эр халкънынъ бар онда айгъыры, аты,

Тек факъыр татарнынъ эшитильмий сеси

Тек байгъуш татарнынъ джокъ тюльбер ады... [4]

Миллетлер къошусында атымызны да, адымызны да джоймайыкъ!